Potężna, pokryta mozaiką świątynia dominująca nad kanałem Gribajedova, zbudowana została na miejscu tragicznej śmierci Aleksandra II jako pomnik ku jego czci i pamięci. 1 marca 1881 r. terrorystyczna organizacja rewolucyjna Narodnaja Wola, dokonała udanego zamachu na życie cara. Zamachowców było kilku, jednak ostatecznie życie imperatora zakończył wybuch bomby rzuconej mu pod nogi przez student matematyki Petersburskiego Instytutu Technologicznego. Studentem tym był Polak - Ignacy Hryniewiecki.
Zamach na Aleksandra II
Nieudanych zamachów na swoje życie car przeżył do tej pory już sześć – przywykł! Przestał na nie zważać, członkom swojej ochrony rozkazał nawet nie informować go o kolejnych podejrzeniach i docierających do nich sygnałach o możliwym niebezpieczeństwie. Co ineresujące, o śmierci cara mówiły przepowiednie. Zaraz po urodzeniu pewien „jurodiwyj” (szalony, prawosławny mistyk) przepowiedział rodzicom przyszłego cara, że ten umrze „w czerwonych butach”. Z kolei w 1867 r. w Paryżu cygańska wróżka przepowiedziała carowi śmierć w wyniku zamachu. Miał przeżyć ich siedem, a zginąć dokładnie w ósmym. Można uznać, że tak właśnie się stało.
Gdy carska kareta przejeżdżała nabrzeżem kanału, nagle z tłumu ktoś rzucił pod jej koła bombę. Wybuch uszkodził podwozie pojazdu, jednak sam car wyszedł z wybuchu bez większego uszczerbku na zdrowiu. Policzmy to, jako siódmy z kolei, nieudany zamach.
Carska ochrona pojmała niedoszłego zamachowca. Aleksandra chciano ewakuować, jednak car zażyczył sobie zobaczyć sprawcę i zadać mu osobiście parę pytań. Gdy w otoczeniu ochrony zbliżał się do pojmanego, na jego drodze stanął Hryniewiecki. Z odległości kilku kroków rzucił na uliczny bruk bombę, prosto pod nogi cara. W wyniku eksplozji nie tylko car, ale również zamachowiec zostali śmiertelnie ranni - zginęło znacznie więcej osób stojących w niewielkiej odległości od miejsca wybuchu. Zarówno Aleksander jak i Hryniewiecki umarli tego samego dnia w wyniku odniesionych ran. To byłby ósmy zamach – szczęście w końcu odwróciło się od cara. A co z przepowiednią o śmierci w „czerwonych butach”? I tę przepowiednię uznać można za spełnioną - eksplozja praktycznie urwała carowi obie nogi...
Budowa świątyni
Już następnego dnia po śmierci cara, miejska Duma zwróciła się do wstępującego właśnie na tron Aleksandra III (syna i następcy zabitego), o pozwolenie na wybudowanie w tym miejscu kaplicy lub pomnika na pamiątkę tragicznego wydarzenia i upamiętnienia postaci Aleksandra II. Świeżo mianowany car wyraził zgodę. Budowę ropoczęto niemal natychmiast, mała kapliczka z drewna gotowa była już 17 kwietnia - w dzień urodzin Aleksandra II. Trzy lata później rozpoczęto budowę kamiennego budynku, który został ufundowany ze zbiórki przeprowadzonej na ten cel na wszystkich ziemiach ówczesnego Imperium Rosyjskiego. Budowę świątyni zakończono w 1907 r. – powstawała z górą 20 lat!
Cerkiew pod oficjalnym wezwaniem „Zmartwychwstania Pańskiego” nosi nieoficjalną nazwę „Zbawienia na krwi” (Spas na krovi) i to głównie pod tą nazwą istnieje w świadomości Petersburżan. Najczęściej jednak mówią na nią po prostu „spas”.
Świątynia w typowym dla sakralnego budownictwa XVI-XVII w. ruskim stylu, zwraca uwagę swym ogromem, pięknymi kopułami, mozaikami i bogactwem rzeźbionych detali. Dookoła budynku na ścianach umieszczono 20 granitowych płyt, na których opisano najważniejsze reformy i wydarzenia z okresu panowania Aleksandra II. Sień mieszcząca jedną z takich płyt nie została odresuaturowana po wojnie. Zostawiono na niej wszystkie ślady odłamków artyleryjskich pocisków, z okresu niemieckiej blokady miasta – na pamiątkę.
Wnętrze
We wnętrzu świątyni poraża przede wszystkim niewiarygodna wręcz ilość mozaik o tematyce biblijnej. Ściany, stropy, kopuły i kolumny pokyte są nimi w całości - ich łączna powierzchnia to ponad 700 m. kw. Warto też zwrócić uwagę na dekoracyjne, marmurowe posadzki i pięknie rzeźbiony ikonostas.
We wnętrzu zachowano również zbroczony carską krwią fragment ulicy (fragment ogrodzenia kanału, granitowe płyty i bruk), na który upadł ranny Aleksander. Nad tym miejscem umieszczono wsparte na czterech kolumnach zadaszenie wyjątkowej urody. Dokładnie tutaj na krótko po zamachu zbudowano pierwszą, drewnianą kaplicę.
Ciekawostki
- W czasie blokady , w cerkwi zorganizowano kostnicę. Po zakończeniu wojny, budynek wynajął pobliski teatr – w charakterze składu rekwizytów i dekoracji.
- Podczas prac renowacyjnych w 1961 r. w centralnej kopule soboru znaleziono ważący 150 kg. niemiecki pocisk artyleryjski z okresu blokady! Niewybuch wybił dziurę w kopule i wpadł do środka, gdzie przez nikogo nie ruszany przeleżał 18 lat!
- W 1970 r. dookoła świątyni pojawiły się rusztowania. Planowano odrestaurować budynek i otworzyć w nim muzeum ceramiki. Roboty przeciągały się latami, a rusztowania szczelnie zasłaniające cały budynek na stałe wpisały się w krajobraz miasta. Ludzie mawiali, że będą stały tak długo, jak długo u steru będzie sowiecka władza. Rusztowania rozebrano w 1991 r. (po ponad 20 latach!) – kilka miesięcy później w wyniku wydarzeń moskiewskich władza upadła.
Adres: Neberezhnaya Kanala Griboyedova 2А (наб. канала Грибоедова 2A) – stacja metra Nevskij Prospekt.
Cena biletów: 250 rub. – dorośli, 50 rub. – uczniowie, studenci, emeryci, dzieci do 7l. – za darmo.
Strona: www.cathedral.ru/spasa_na_krovi
