Lubicie cmentarze? Ja uwielbiam. Oczywiście nie te współczesne, zapełnione identycznymi klockami z lastryko, upstrzonymi pretensjonalnymi czcionkami i niezbyt lotnymi sentencjami z katalogów. Patrząc na to wszystko aż nie chce się umierać ;) Za to zawsze ciągnęło mnie na stare cmentarze z oryginalnymi rzeźbami, omszałymi pomnikami o ciekawych kształtach i bogatej symbolice. Jeżeli klimat starych nekropolii pociąga i Was - zapraszam na wycieczkę do dwóch najciekawszych cmentarzy dawnego Petersburga.
Cmentarz Łazarski
Zaraz po lewej stronie za główną bramą Ławry Aleksandra Newskiego, leży cmentarz Łazarski. Jedna z ciekawszych (a w mojej osobistej opinii - najciekawsza) nekropolia Petersburga. To również najstarszy z zachowanych do dziś petersburskich cmentarzy – jego historia zaczyna się w 1717 r. od pochówków siostry i syna samego cara Piotra I, założyciela miasta. Nekropolia od samego początku miała więc status elitarnej. Chowano tu członków rodów arystokratycznych, zasłużonych dowódców i uczonych i ludzi z kręgów dworskich.
W latach trzydziestych XX w. zdecydowano się zorganizować tu muzeum sztuki nagrobnej, co zaowocowało napływem jej najbardziej wartościowych przykładów z innych miejskich cmentarzy. Niestety skutkowało także zniszczeniem niektórych pomników, które zdaniem „ekspertów” nie przedstawiały większej wartości artystycznej. Na szczęście nie wpłynęło to w znaczny sposób na dzisiejszy kształt cmentarza i jego walory.
Warto zwrócić uwagę na niewielką przestrzeń nekropolii. Wymuszało to bardzo ciasne rozmieszczenie nagrobnych pomników. Na małej przestrzeni dosłownie wchodzą na siebie posągowe postacie zmarłych, symbole śmierci, zmartwychwstania i przemijającego czasu, stelle i sarkofagi. Wielka ilość sztuki nagrobnej ucieszy każdego miłośnika sztuki sepulkralnej – ja byłem zachwycony!
Ze sławnych postaci pochowanych na Łazarskim cmentarzu warto przywołać Michaiła Łomonosowa, Karla Rossi oraz Andrieja Woronichina i Aleksandra Stroganowa, o których wspominałem już we wpisie „Śladami petersburskich masonów” .
Historyk sztuki Nikołaj Wrangel pisał na początku XX w.: „Na maleńkiej przestrzeni Łazarskiego cmentarza pochowana jest cała epoka, cały świat minionych idei, prawie cały dwór Elżbiety Piotrowny, Katarzyny II i Pawła I”. Lepsze podsumowanie tego miejsca nie przyszłoby mi do głowy.
Cmentarz Tichwiński (Mistrzów Sztuki)
Kiedy na cmentarzu Łazarskim zabrakło miejsca na pochówki zdecydowano otworzyć nowy cmentarz w sąsiedztwie – to właśnie usytuowany naprzeciw, dzisiejszy Nekropol Mistrzów Sztuki. Różni się od Łazarskiego znacznie, przede wszystkim swoją przestronnością i zielenią – drzewami, żywopłotami i ścieżkami, są też ławki i niewielka fontanna. Szczerze mówiąc jednak bardziej podoba mi się cmentarz Łazarski, pomimo braku na nim możliwości jakiegoś sensownego odpoczynku (w sumie to nie my mamy na nim „odpoczywać”). Starsze pomniki nagrobne Łazarskiej nekropolii są po prostu zdecydowanie bardziej interesujące. Za cmentarzem Tichwińskim przemawiają za to pochowane tu sławne postacie.
W latach trzydziestych XX w., władze zdecydowały przekształcić cmentarz Tichwiński w Nekropol Mistrzów Sztuki. Oznaczało to nowe rozplanowanie przestrzenne cmentarza i wielką przeprowadzkę zmarłych wraz z ich pomnikami. Z całego Petersburga przywieziono co sławniejszych zmarłych artystów i działaczy kultury, usunięto za to tych „lokatorów”, którzy nie wsławili się za życia niczym szczególnym, a przynajmniej niczym wartym odnotowania z punktu widzenia sowieckiej władzy. Warunkiem, które musiał spełnić zmarły, aby dostać się do elitarnego towarzystwa, było również posiadanie pomnika, który w ocenie władz przedstawiał znaczną wartość artystyczną.
Od pięćdziesięciu lat cmentarz jest oficjalnie zamknięty dla nowych pochówków, chociaż przez ten czas zrobiono dwa wyjątki – dla kompozytora Aleksandra Głazunowa (nauczyciela wielkiego Prokofiewa) oraz teatralnego reżysera Gieorgija Tołstogonowa. Inni znani zmarli to m. in. Glinka, Strawiński, Czajkowski i Dostojewski.
No i wspaniała Maria Szymanowska – jedna z pierwszych kompozytorek i pianistek w Europie! Kobieta-symbol, w dodatku Polka. Na cmentarzu zobaczymy jednak sam jej symboliczny cenotaf – Szymanowska została pochowana na cmentarzu cholerycznym (zmarła w czasie epidemii w 1831 r.), po którym dziś nie ma śladu.
Krzysztof
Informacje:
Cmentarze są filiami Muzeum Miejskiej Rzeźby: www.gmgs.ru
Adres: pl. Aleksandra Newskiego 1b (пл. Александра Невского, 1Б), stacje metra pl. Aleksandra Nevskogo 1 i 2 (linie zielona i pomarańczowa), potem trzy minuty piechotą
Czynne: 9.30 – 18.00, codziennie.
Bilety na każdy z dwóch cmentarzy kosztują 200 rub.
